بررسی کوتاه داده‌های بخش دندان‌پزشکی سامانه علم‌سنجی اعضای هیات علمی کشور دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور

طی سال‌های خیر ‌با افزایش حجم تولید مقاله‌های علمی در سراسر دنیا، سامانه‌های متعددی نیز برای علم‌سنجی معرفی شده‌اند. هدف این سامانه‌ها بررسی تولیدات علمی پژوهش‌گران از لحاظ کمیت و کیفیت است. با استفاده از امکانات این سایت‌ها می‌توان اطلاعات مقالات پژوهشگران را به‌صورت کمی در آورد و بین مقالات و پژوهشگران به مقایسه پرداخت. از جمله این پایگاه‌های دادهٔ ارجاعات و خلاصه مقالات می‌توان به Google Scholar و Scopus اشاره کرد. مالک Scopus مؤسسهٔ انتشارات Elsevier و مالک Google Scholar نیز (همان طور که از آن برمی‌آید) شرکت گوگل است. این دو پایگاه داده‌ اطلاعات بسیاری را در خود جای داده‌اند (حدود ۶۹ میلیون سند در Scopus و ۱۰۰ میلیون سند در Google Scholar) و با این حجم وسیع از اطلاعات امکان علم‌سنجی را در اختیار عموم قرار داده‌اند و به منابع معتبری در این زمینه تبدیل شده‌اند. در این میان سامانهٔ Scopus نشریات علمی را به‌صورت سخت‌گیرانه‌تری در پایگاه‌داده‌اش قرار می‌دهد و برای همین عموماً اعداد این سامانه (از جمله H-Index) از سامانهٔ Google Scholar کم‌تر است.

از سال ۱۳۹۴، مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت سامانهٔ علم‌سنجی اعضای هیات علمی وزارت بهداشت (ISID) را به آدرس isid.research.ac.ir راه‌اندازی کرده است. در این سامانه ۲۰۷۴۷ نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور بر اساس اطلاعات و آمار دو مرجع Google Scholar و Scopus مورد بررسی قرار گرفته‌اند که از این میان ۱۹۵۷۹ نفر شاغل و ۱۱۶۸ نفر بازنشسته هستند. اگرچه بخش اعظم اطلاعات این سایت از منابع دیگر جمع‌آوری شده است، اما تجمیع این اطلاعات به‌صورت یکپارچه و با ظاهری کاربرپسند حرکتی بسیار ارزشمند است.
اطلاعات پژوهشگران حوزه دندان‌پزشکی را در سامانه ISID بررسی کرده‌ایم تا شاخص‌ترین پژوهشگران و برترین دانشکده‌های دندان‌پزشکی ایران را در حوزه پژوهشی به شما معرفی کنیم.

در بخش دندان‌پزشکی سامانه ISID، اطلاعات پژوهشی ۲۰۱۶ دندان‌پزشک ثبت شده است. از این تعداد، ۱۹۴۱ نفر شاغل و ۷۵ نفر بازنشسته‌اند. در تصویر ۱ و ۲ می‌توانید ۲۰ نفر اول هیئت علمی دندان‌پزشکی را (به‌ترتیب) بر اساس سامانه‌های Scopus و Google Scholar مشاهده کنید. لازم به ذکر است این رتبه‌بندی بر اساس شاخص H-Index صورت گرفته است. H-Index شاخصی برای ارزیابی کمی و کیفی مقالات یک پژوهشگر است. مثلاً در صورتی که H-Index یک پژوهشگر برابر با ۱۰ باشد، به این معنی است که این پژوهشگر حداقل ۱۰ مقاله دارد که هر کدام از این مقالات حداقل ۱۰ بار توسط مقالات دیگر به‌عنوان مرجع قرار گرفته‌اند.

تصویر ۱ رتبه‌بندی ۲۰ نفر اول هیات علمی دندان‌پزشکی بر اساس سامانهٔ Scopus

تصویر ۲ رتبه‌بندی ۲۰ نفر اول هیات علمی دندان‌پزشکی بر اساس سامانهٔ Google Scholar

خوداستنادی پژوهشگران
یکی از مواردی که می‌توان در نتایج جستجوی سایت ISID اعمال کرد، حذف گزینه «خوداستنادی» است. خوداستنادی به‌معنی استناد شخص در مقالاتش به مقالات قبلی خود است. بیش‌ترین خود استنادی در بین ۱۰۰ نفر اول مربوط به دکتر نگین قاسمی، استادیار اندودنتیکس دانشکده دندان‌پزشکی تبریز با ۴۰٪، دکتر فرزانه احراری، استادیار ارتودنتیکس دانشکده دندان‌پزشکی مشهد با ۳۳٪ و دکتر سعید عسگری، استاد اندودنتیکس دانشکده دندان‌پزشکی شهید بهشتی و دکتر الهیار گرامی، استاد ارتودنتیکس دانشکده دندان‌پزشکی تهران با ۳۱٪ خوداستنادی است. کم‌ترین میزان خوداستنادی در بین ۱۰۰ نفر اول نیز مربوط به دکتر فاطمه مشهدی‌عباس، دانشیار آسیب‌شناسی دهان، فک و صورت شهید بهشتی، دکتر محمدعلی قویمی، دانشیار جراحی دهان، فک و صورت تبریز و دکتر امیر معین‌تقوی، استاد پریودنتیکس دانشکده دندان‌پزشکی مشهد با صفر درصد خوداستنادی است. با اعمال حذف خوداستنادی بر اساس سامانهٔ Scopus رتبه‌بندی ۲۰ پژوهشگر اول حوزه دندان‌پزشکی تغییر می‌کند (تصویر ۳).

تصویر ۳ رتبه‌بندی ۲۰ نفر اول هیات علمی دندان‌پزشکی بر اساس سامانهٔ Scopus و با حذف گزینه خوداستنادی

پژوهشگران برتر بر اساس ارجاع به‌ازای مقاله
یکی دیگر از معیارهای بررسی کیفیت پژوهش «استناد به‌ازای مقاله» است. اگر لیست پژوهشگران برتر حوزه دندان‌پزشکی را بر این اساس مرتب کنیم و اساتید دارای یک یا دو مقاله را لحاظ نکنیم، دکتر مسعود پریرخ، استاد ممتاز دانشکده دندان‌پزشکی کرمان با ۶۸ مقاله و ۴۱.۸۷ ارجاع به‌ازای هر مقاله، دکتر محمدسعید شیخ‌رضائی، دانشیار اندودنتیکس دانشکده دندان‌پزشکی تهران با ۷ مقاله و ۳۷.۸۵ ارجاع به‌ازای مقاله و دکتر محمد سمیعی، دانشیار اندودنتیکس دانشکده دندان‌پزشکی تبریز با ۵۴ مقاله و ۳۰.۴۸ ارجاع به‌ازای مقاله برترین پژوهشگران دندان پزشکی ایران هستند. نکته جالب اینکه در میان پژوهشگران با بیش‌ترین ارجاع به‌ازای مقاله، هر پنج نفر متخصص اندودنتیکس هستند.

نکتهٔ جالب در جدول ۲ عدم حضور هیچ یک از اساتید دانشگاه مشهد در بین یک درصد برتر بر اساس معیار Google Scholar است، در حالی که بر اساس معیار Scopus چهار نفر از اساتید دانشگاه مشهد در بین یک درصد برتر رشتهٔ خودشان حضور دارند. دلیل این نکته آن است که برخی از اساتید (از جمله اعضای هیات‌علمی دانشکده دندان‌پزشکی مشهد) در سامانه Google Scholar حساب کاربری ندارند، برای همین نام آنها در رتبه‌بندی لحاظ نشده‌اند. در سایت ISID نیز به این موضوع اشاره شده که اطلاعات همه اساتید در Google Scholar کامل نیست و به همین دلیل آمار سایت Scopus قابل استنادتر است.

پژوهشگران برتر بر اساس رشته و دانشکده

برای بررسی بیش‌تر، ۱۰۰ نفر اول پژوهشگران دندان‌پزشکی کشور را از طریق این سامانه استخراج و اطلاعات را خلاصه کردیم. از این ۱۰۰ نفر، در سامانهٔ Scopus تعداد ۵۳ نفر استاد، ۳۸ نفر دانشیار، ۸ نفر استادیار و تنها ۱ نفر استاد ممتاز هستند. در سامانهٔ Google Scholar نیز ۵۶ نفر استاد، ۳۳ نفر دانشیار، ۱۰ نفر استادیار و ۱ نفر استاد ممتاز هستند. تعداد کل مقالات نوشته‌شده توسط این ۱۰۰ نفر در سامانهٔ Scopus برابر با ۳۸۴۴ مقاله و در سامانهٔ Google Scholar برابر با ۹۷۵۵ مقاله است.

اگر معیار بررسی پژوهشگران را سامانه Scopus قرار دهیم، رشته اندودنتیکس با ۲۷ نفر و رادیولوژی دهان، فک و صورت با تنها یک نفر بیش‌ترین و کم‌ترین جمعیت متخصصین را در بین ۱۰۰ نفر اول هیات علمی کشور دارند. در بین پنج نفر اول نیز چهار نفر متخصص اندودنتیکس و یک نفر متخصص جراحی دهان، فک و صورت هستند.
در بین دانشکده‌های مختلف نیز دانشکدهٔ دندان‌پزشکی مشهد با ۲۱ نفر و دانشکده‌های بقیه الله، ارتش، شاهد، رفسنجان، بابل و همدان هر کدام با یک نفر بیش‌ترین و کم‌ترین تعداد هیات علمی را در بین ۱۰۰ نفر برتر دارند. در بین پنج نفر اول هم سه نفر از دانشکده دندان پزشکی شهید بهشتی، یک نفر از دانشکده دندان‌پزشکی کرمان و یک نفر از دانشکده دندان‌پزشکی تهران حضور دارند.
در بین ۱۰۰ نفر اول اعضای هیات علمی هیچ یک از دانشکده‌های دندان‌پزشکی تازه‌تأسیس‌شده حضور ندارند. اگر لیست را ادامه دهیم، در بین ۲۰۰ نفر اول نیز به جز دکتر محمد اسمعیلی‌نژاد، استادیار جراحی دهان، فک و صورت دانشگاه سمنان با رتبه ۱۹۴، هیچ یک از اعضای هیات علمی دانشکده‌های نسل سوم و چهارم را نمی‌بینیم. در نتیجه به نظر می‌رسد که جایگاه اول ایران در منطقه در زمینه تولیدات علمی دندان‌پزشکی در سال ۲۰۱۷ مربوط به ۱۰ دانشکدهٔ باسابقه است و بقیهٔ دانشکده‌ها (که بیش‌ترشان تازه‌تأسیس‌اند) نقش زیادی در این موفقیت ندارند.